Kuveyt Türk İslama Uygun mu? Hadi, Arkadaş Arasında Açık Açık Konuşalım
Şunu içtenlikle söyleyerek başlayayım: Faizsiz finansı sadece bir “etik etiket” olarak görmeye dayanamıyorum. Eğer “İslama uygunluk” diyorsak, bu lafta kalmamalı; işlem akışından niyete, sözleşmeden risk paylaşımına kadar tutarlı bir bütün olmalı. Peki Kuveyt Türk bu sınavı nasıl veriyor? Gel, romantizmi kapıda bırakıp dosdoğru bakalım.
Köken: Katılım Bankacılığı Neyi Vaat Etti?
Katılım bankacılığı, riba (faiz) içermeyen, reel varlığa dayalı, kâr-zarar ortaklığına yaslanan bir finans modeli vaat eder. Teoride denklem nettir: Para, mal veya hizmete bağlanır; kâr varsa paylaşılır, zarar varsa katlanılır. Murabaha, mudaraba, müşareke, icara, sukuk gibi sözleşmeler bu omurgayı taşır. Peki pratikte? Vaat ile vakıa aynı mı? İşte kritik soru burada başlıyor.
Bugün: Kuveyt Türk’te Ürünler, Uygulamalar ve Gri Alanlar
Murabaha’nın İnce Çizgisi: Ticaret mi, Kredi mi?
Murabaha, en çok kullanılan yöntem. Banka malı gerçekten satın almalı, mülkiyet ve risk kısa da olsa üzerine geçmeli, sonra müşteriye üzerine kâr ekleyerek satmalı. Kağıt üzerinde böyle. Peki işlem gerçekten mala dokunuyor mu, yoksa “kâğıt üstü” bir mülkiyet devri mi yaşanıyor? Risk fiilen kimde? Eğer fiili mülkiyet ve risk yeterince bankada değilse, murabaha “krediye benzeyen bir satış” algısı yaratır ve şüphe doğar. Dürüst soru: Gerçek bir ticaret zinciri mi görüyoruz, yoksa bankacılık hızı uğruna formel bir kısaltma mı?
Fiyatlama Mantığı: LIBOR/SOFR gölgesi riba kokar mı?
Birçok katılım bankasında olduğu gibi fiyatlamanın piyasa benchmark’larına (eski LIBOR, bugün SOFR/TRLIBOR benzeri) paralel hareket etmesi tartışma konusu. “Faiz oranı” yerine “kâr oranı” demek her şeyi çözer mi? Kâr oranının belirlenmesinde faiz piyasalarının gölgesi düşüyorsa, bu zihinsel bir endeksleme midir? Cevap siyah-beyaz değil, ama şeffaflık şart: Müşteriye “kâr marjı nasıl belirlendi, hangi riskler fiyatlandı?” net anlatılmalı.
Gecikme Cezaları, Masraflar ve Niyet
Faizsiz bankacılıkta gecikme cezası caydırıcı olabilir; ancak banka lehine gelir yazılmaması, bağış/bağışa benzer kanallara aktarılması gibi hassasiyetler önemlidir. Uygulama böyle mi? Sözleşmede nasıl yazıyor, pratikte nasıl işliyor? Gecikme, gerçekten disiplin aracı mı, yoksa arka kapıdan “gelir”e dönüşüyor mu? İncelemek şart.
Kredi Kartları ve Taksit Dünyası
“Faizsiz kart” söylemi kulağa hoş geliyor. Fakat kartın işleyişinde “mal/hizmet satışı” temelli bir yapı korunuyor mu? Nakit çekim, gecikme, üyelik ücretleri nasıl konumlanıyor? Gerçekten tüketimi değil, ihtiyacı finanse eden bir mantık mı işliyor; yoksa tüketimi hızlandıran bir pazar motoru mu?
Altın, Gümüş, Kira Sertifikası ve Kripto Başlığı
Varlığa dayalı ürünler—altın/gümüş hesapları, sukuk/kira sertifikaları—faizsiz finansın güçlü kulvarı. Burada sorun şeffaflıkta: Fiziki karşılık, saklama yapısı, sertifikanın dayanağı ve riskleri net mi? Kripto tarafında ise ayrı bir tartışma var: Uygun bulunan varlıklar (ör. bazı stablecoin modelleri) ile spekülatif coin’ler aynı sepete girmemeli. Bankanın duruşu, danışma kurulu kararları ve ürün notları net yazılıyor mu?
“İslama Uygunluk” Nasıl Denetleniyor?
Danışma Kurulu: Kağıt Üstü Değil, Fiilî Etki Göstermeli
Danışma kurulları, ürün çıkmadan önce süreci inceler, şartları koyar, uygunsuzluk varsa geri çevirir. Güzel. Ama asıl mesele sonrası: Canlı işlemlerde rastgele denetimler, geriye dönük incelemeler, yıllık uyum raporları, hatalarda düzeltme mekanizmaları var mı? “Fetva check-box” mı yapılıyor, yoksa yaşayan bir gözetim mi var?
Şeffaflık ve Okunabilir Sözleşme
İslami hassasiyetin “okunabilir sözleşme” talebi var. Sözleşme sadece hukukçular için değil; orta düzey finans okuryazarlığı olan biri için de anlaşılır olmalı. Murabaha adımları, kâr marjı, gecikme politikası, tahsilat akıbeti, saklama yapısı tek tek açık mı? Müşteri, “hangi riski ne karşılığında üstleniyorum?” sorusuna beş dakikada yanıt bulabilmeli.
Gelecek: Kuveyt Türk ve Faizsiz Finans Nereye Evrilir?
Gelecek, iki kelimede gizli: gerçek varlık ve dijital şeffaflık. Tokenize edilen reel varlıklar, tedarik zinciri finansmanı, mikro-müşareke ve platform temelli ortaklık modelleri, katılım bankacılığını “kredi benzeri” algıdan çıkarıp tekrar ticaretin kalbine yerleştirebilir. Kuveyt Türk bu dönüşümde öncü olabilir mi? Olabilir—yeter ki şu adımlar cesurca atılsın:
- İşlem İzleme Panoları: Müşteriye, yapılan murabaha’nın tedarik zinciri adımlarını anlık gösteren arayüz.
- Etki ve Zekât Raporları: Ürünün toplumsal etkisi, zekât uyumu ve hayra yönlenen cezaların şeffaf raporu.
- Danışma Kurulu Raporlaması: Yıllık uyum denetimleri, geri çevrilen ürün örnekleri, düzeltmeler.
- Endeks Bağımlılığını Azaltma: Fiyatlamada reel risk faktörlerine dayalı özgün metodoloji.
Provokatif Sorular (Tartışmayı Açalım)
- “Faizsiz” dediğimiz üründe gerçek mülkiyet ve risk bankanın üstünden gerçekten geçti mi?
- Kâr oranının belirlenmesinde faiz piyasalarıyla zihinsel bağ koparıldı mı?
- Gecikme cezaları banka gelirine dönüşüyor mu, yoksa sosyal bir amaca mı aktarılıyor?
- Sözleşmeleri lise düzeyinde bir okur beş dakikada anlayabiliyor mu?
- Kripto ve tokenleşen varlıklarda ilke temelli bir çerçeve var mı, yoksa trend kovalamaca mı?
Pratik Kontrol Listesi: Şube/Müşteri Temsilcisine Sor
- Bu işlemde banka malı fiilen ne zaman ve nasıl mülkiyetine alıyor? Belgeler?
- Kâr marjı hangi reel risklere göre fiyatlandı? Benchmark bağı nedir?
- Gecikme olursa ceza nereye gidiyor? Yazılı politika?
- Altın/sukuk ürününde karşı taraf riski ve saklama yapısı nasıl?
- Danışma kurulu yıllık uyum raporlarını nereden görebilirim?
Son Söz: “Uygunluk” Bir Etiket Değil, Bir Süreçtir
Kuveyt Türk özelinde konuşurken adil olalım: Katılım bankacılığı zor bir zeminde yürüyor; hem rekabet hem regülasyon hem de müşteri beklentileri baskı kuruyor. Bu yüzden “İslama uygun mu?” sorusunun olgun cevabı şudur: Ürün bazında, sözleşme bazında, uygulama bazında değerlendir ve şeffaflık talep et. Evet, güçlü bir altyapı var; ama gerçek uyum, sürekli denetim, cesur şeffaflık ve reel varlığa dönüşle mümkün. Sor, sorgula, karşılaştır—çünkü “faizsiz” etiketinin hakkını hep birlikte korumak zorundayız.